Mangala Nedir?
Mangala, kökeni Türk olan strateji ve zeka oyunudur. Mangala’nın kelime anlamının geçmişi hakkında iki farklı görüş vardır. Bunlar:
Arapça
Mangala kelimesi “aktarmak” anlamına gelen “nakl” kökünden geldiği tahmin ediliyor.
Türk
Mangala kelimesi Türkçede kullanılan “manga” yani en küçük askeri birlikten geldiği tahmin ediliyor.
Bu iki tahminden hangisinin doğru olduğuna dair bilimsel bir veri yoktur.
Mangala Kaç Kişi İle Oynanır?
Mangala Kaç Yaş için Uygundur?
5 yaşın altında mangala oynayan vardır ama mangala zeka ve stratejik oyunu olduğu için belli bir zeka olgunluğu gerekir. Bu yüzden genellikle 5 yaşın üzerinde oyuna başlanması uzmanlar tarafından tavsiye edilir.
Mangala Nasıl Oynanır?
Mangala oyunun oynanışı şu şekildedir:
Aşama 1: İhtiyaçlar
Malzemeler hazırlanır. Mangala oyunu için gerekli olanlar:
- 48 adet taş.
- 12 kuyu ve 2 hazine alanı olan tahta.
- 2 oyuncu.
Aşama 2: Yerleşim
Mangala tahtası, iki oyuncu arasına uzunlamasına yerleştirilir. Daha sonra mangala taşları, mangala tahtasına aşağıda görüldüğü gibi dizilir.
Not: Taşların rengi önemli değildir.
Aşama 2: Oyuncuların Kuyusu ve Hazinesi
Her oyuncunu önündeki altı kuyu ve sağındaki hazine o oyuncuya aittir. Oyuncular oyunu her zaman saat yönünün tersine yani sağına doğru oynamak zorundadır.
Aşama 3: Kura Çekme
Oyuna başlayacak oyuncuyu belirlemek için kura çekilir. Kura yazı-tura atılarak, taş-kağıt-makas yapılarak seçilebilir.
Aşama 4: Oyuna Başlama
Oyuna ilk başlayacak oyuncu istediği bir kuyuyu seçer ve o kuyudan başlayarak sağa doğru bütün taşları birer birer yerleştirir.
Aşama 5: Yeniden Oynama Hakkı
Oyuncu taşları yerleştirdiğinde son taş kendi hazinesine düşerse yeniden oynama hakkı kazanır.
Aşama 6: Çift Sayı Kuralı
Oyuncu taşları yerleştirdiği son taş rakibin kuyusuna düştüğünü varsayalım. Eğer rakibin taşlarının sayısı çift (2-4-6-8) olursa bu kuyudaki tüm taşları alır ve kendi hazinesine koyar. Oynama sırası rakibe geçer.
Aşama 7: Boş Kuyu
Oyuncu taşları yerleştirdiğinde son taş boş olan kendi kuyusuna denk geldiğini varsayalım. Bu durumda rakip kuyusundaki taşları ve kendi tek taşını alır hazinesine koyar. Oynama sırası rakibe geçer.
Aşama 8: Oyuna Devam
Oyun bu şekilde oyuncuların sırayla oynama kuralı ile devam eder.
Aşama 9: Taş Kalmazsa
Bir oyuncunun kendi kuyularında hiç taşı kalmazsa, rakibin tüm kuyularındaki taşları alır ve kendi hazinesine atar. Oyun burada biter.
Aşama 10: Kim Kazandı
Son aşamada iki oyuncunun da hazinesindeki taşlar sayılır. En fazla taşı olan oyuncu o seti kazanmış olur. Toplamda 48 taş olduğu için 24’ten fazla taşı olan oyuncu seti kazanmış olur.
Aşama 11: Diğer Set
Oyun yukarıdaki kurallarla toplamda beş set oynanır. Beş set üzerinde üç set alan oyunu kazanmış olur.
Fotoğrafı Çeken: Angie Six – Flickr Konu: Mangala Oyunu Fotoğrafı Çeken: adam. – Flickr Konu: Doğal Mangala Oyunu Fotoğrafı Çeken: Kim F – Flickr Konu: Mangala Oyunu Oynayan Çocuklar Fotoğrafı Çeken: Suesviews – Flickr Konu: Mangala Tahtası Fotoğrafı Çeken: Ziggy Liloia – Flickr Konu: El Yapımı Mangala Fotoğrafı Çeken: Mathers Museum of World Cultures – Flickr Konu: Ahşap Oyma Mangala Tahtası
Mangala Oyunu Kuralları
Mangala oyununun dikkat edilmesi gereken kuralları:
- Mangala oyunu 2 kişi ile oynanır.
- Mangala tahtasında 12 kuyu 2 hazine bulunur.
- Oyunda toplamda 48 taş vardır. Oyuncular oyuna başlarken 24’er taş alırlar.
- Oyuna başlarken her kuyuda 4’er taş bulunur.
- Oyuna ilk başlayacak oyuncu kura ile belirlenir. (Yazı-tura ya da bir kağıt ile kura çekilebilir.)
- Oyunda taşların ilerle yönü saat yönünün tersine (oyuncunun sağına) doğrudur.
- Oyuncu kendi kuyusundan seçtiği taşları alıp sağa doğru tek tek bırakarak ilerler.
- Oyuncunun son taşı kendi hazinesine denk gelirse yeniden oynama hakkına sahiptir.
- Oyuncunun kuyusunda tek taş varsa bu taşı bir kuyu ilerletebilir. Oynama hakkı rakibe geçer.
- Hamle sırası gelen oyuncunun elinde taşı kaldıysa rakibin kuyularına taşlarını bırakmaya devam eder.
- Oyuncunun son taşı rakibin kuyusuna düşer ve rakibin kuyusunda ki toplam taş sayısının çift olduğunu (2-4-6-8) varsayalım. Bu durumda oyuncu, rakibin tüm taşlarını alır ve kendi hazinesine atar. Oynama hakkı rakibe geçer.
- Oynadığımızda son taşımız boş olan kendi kuyumuza düşerse, kendi kuyumuzdaki ve bu kuyunun karşısındaki tüm taşları hazinemize atarız. Oynama hakkı rakibe geçer.
- Kuyusunda hiç taş kalmayan oyuncu rakibin kuyusunda kalan tüm taşları kendi hazinesine atar. Oyun burada biter. Kimin hazinesinde çok taş varsa oyunu o kazanır.
- Mangala oyunu genellikle 5 set üzerinden oynanır. Yani 3 set kazanan oyunu kazanır.
- Mangala oyununda, bir seti kazanan oyuncu “1” puan; kaybeden oyuncu “0” puan alır. Berabere kalma durumunda ise “0.5” (yarım) puan alırlar. Yani puan paylaşılır.
Mangala Taktikleri
Mangala oyunu oynarken kazanmak için kısaca taktikler:
- İlk hamlenizde son taşı hazine alanına denk getirerek yeniden oynama hakkı kazanın. Bu şekilde oyunun başında 2 (iki) kez oynamış olacaksınız.
- Oyunda son taşınız hazineye giderse tekrar oynama hakkınız vardır. Bu kurala tekrar oynama kuralı denir. Oyunda bu taktiği sık sık kullanın.
- Rakip oyuncu eğer kendi kuyusunda tek sayılı bir taş bırakmışsa son taşınızı o kuyuya denk gelecek şekilde oynayın. Bu şekilde oradaki bütün taşları hazinenize alabilirsiniz. Çünkü rakibin kuyusunda son taşınız ile beraber çift olursa o kuyudaki bütün taşları alırsınız. (Detaylı bilgi için kuralları inceleyin)
- Boş kuyuları kullanarak rakibin taşlarını alabilirsiniz. Boş kuyuya son taşınız geldiği zaman karşısındaki rakibin bütün taşlarını alırsınız. Bu kurala boşluk doldurma kuralı denir.
Mangala Oyunu Tarihi
Mangala oyunun yaklaşık olarak 4 bin yıllık bir geçmişe sahiptir. Mangala oyununu Hunlar, Sakalar ve Göktürklerin oynadığı bilinmektedir.
Anadolu uzun yıllar boyunca oynanan Mangala oyununa eskiden Köçürme denilirdi. Mangala’nın ülkemizde yaklaşık 230 farklı ismi vardır. Ayrıca Mangala’nın 150 civarında kuralları değişik oyun türü bulunduğu tahmin edilmektedir. Bunlardan bazıları:
- Konya ilimizde “meneli taş” olarak isimlendirilir,
- Erzurum ilimizde “pıç” olarak isimlendirilir,
- Safranbolu ve çevresinde “altıev” olarak isimlendirilir.
- Karabük ilimizde “hane” olarak isimlendirilir.
16. yüzyılda Osmanlı eserlerine konuk olan Mangala ile alakalı gelişmeler:
- 1072-1074 yıllarında yazılan Divan-ı Lügat’it Türk’te Mangala oyunundan “Köçürme” ismiyle bahsetmiştir.
- Surname i Hümayun da yer alan Esnaf alayı, Topkapı Sarayı (İstanbul-1582) (Mangala oynayan esnaflar)
- İstanbul 16. yy. Kahvehane minyatürü, (Minyatürde mangala oynayan insanlar vardır.) (Dublin ChesterBeatty Kütüphanesinde sergileniyor)
- Gaziantep Kalesi Müzesinde sergilenen Mangala kayası
- 1714 tarihinde Marquis Charles de Ferriol (Fransız büyükelçi) tarafından İstanbul’da çizilen “Mangala oynayan Türk Kızları” gravürü
- 1737 yılında İstanbul’da , Jean Baptistevan Mour (Fransız asıllı ressam), Topkapı Sarayı’nda Mangala Oynayan Kadınları çizmiştir.
- Mersin’de bulunan 1000 yıllık Mangala kayası
Mangala oyununda taşların asker olarak; çukurların ise karargah olarak oynandığı bilinmektedir. Bu yüzden mangala oyunu Türklerde sadece oyun aracı değil eğitim amacı ile de kullanıldığı tahmin edilmektedir.
Mangala Oyununun Faydaları
Mangala oyununun oyuncular üzerinde birçok olumlu etkisi vardır. Bunlar:
- Planlama yapmayı öğrenir.
- Oyun tahtasına odaklanması ile dikkati geliştirir.
- Kişisel değerleri güçlenir.
- Başkalarına saygılı olmayı kavrar.
- Kavrama yeteneğinin gelişir.
- Oyunda gelecek hamleleri ve olacakları düşünerek ileriyi görebilme yeteneğini geliştirir.
- Yapabileceği birçok hamle içinden en iyisini seçebilmeyi değerlendirir.
- Çok boyut ve derinlikte düşünebilme yeteneği gelişir.
- Mantığı gelişir.
- Farklı bakış açılarını kabullenir.
- Oyunu kazanabilmek için sabırlı ve temkinli davranmayı öğrenir.
- Rakibinin davranışlarını değerlendirmeyi öğrenir.
- Kişilik gelişimi sağlar. Örnek: Zorluklarla mücadele ve tek başına karar verme.
- Varsayımlarda bulunabilir.
- Günümüzde oluşan büyük tehlikeyi yani teknoloji bağımlılığını azaltmaya dolaylı olarak katkı sağlar.
- Saymayı Öğren: Özellikle çocuklar Mangala ile saymayı geliştir ve öğrenirler. Ayrıca tek ve çift sayıları öğrenmek zorunda oldukları için çocukların Matematik dersine ve sayısal zekasına olumlu etki eder.
- İnce Motor Becerileri: Mangala özellikle çocukların ihtiyacı olan küçük kas hareketlerini geliştirmeleri sağlar. İnce motor motor becerilerinin gelişmesini küçük çocukların kalemi daha iyi tutmasıyla ve çikolata paketlerini tek başına açmaları ile açıklayabiliriz.
- Sabır: Mangala oyununda karşıdaki oyuncuyu oyun sırasında beklemek zorundayız. Bu sırada sabretmeyi öğreniriz.
- Eleştirel Düşünme: Mangala oynarken oyunda farklı bakış açıları kullanır, akıl yürütür, analiz eder ve değerlendiririz. Bunlar eleştirel düşünme yeteneğimizi geliştirir.
- Saymadan Tahmin Etme: Mangala oyunu belirli bir süre oynandıktan sonra artık kuyuda bulunan taşları her seferinde tek tek saymazsınız. Bu durum artık otomatik olarak zihniniz tarafından cevaplanır. Bu durum bir bayrak üzerinde dört yıldız gördüğünüz zaman hiç saymadan dört yıldız olduğunu bilmeniz gibi bir beceridir.
- Sosyallik: Mangala oyunu iki kişi ile oynanır. Bir turnuva ya da arkadaşlar arasında mini bir düello yapabilirsiniz. Bu durumda arkadaşlarınızla vakit geçirmiş ve yeni arkadaşlarla tanışmış olacaksınız. Bu durum sosyalliğin gelişmesini sağlar.
- Zihni Genç Tutar: Sürekli çalışan ve eleştirel düşünen zihniniz daha aktif ve dinç olacaktır.
Mangala oyununda kaç taş vardır?
Mangala oyununda 48 taş; 12 kuyu; 2 hazine kuyusu vardır.
Mangala oyunu kaç yaş için uygundur?
Mangala oyunu için en az 6 yaşında olmak gerekir. Çeşitli strateji ve akıl yürütmeler bu yaşın altındaki çocuklar için ağır gelebilir.
Mangala oyunu kaç set oynanır?
Mangala oyunu 5 set üzerinden oynanır. En çok set alan yani 3 set alan oyunu kazanır.
Mangala oyunu kaç yılında bulunmuştur?
Mangala oyunun bulunma tarihi tam olarak bilinmemektedir. Mangalanın yaklaşık 4 bin yıl önce oynandığı bilinmektedir.
Mangala oyunu amacı nedir?
Mangala’da oyunun amacı en fazla taşı hazine kuyusunda biriktirerek oyunu kazanmaktır.
Kaynakça:
- Yazar: Arslan Küçükyıldız Başlık: Satranç’ın Atası Olan Türk Zekâ Oyunu; Mangala. Alındığı Tarih: 30 Nisan 2020 Alındığı Adres: Academia.edu
- Yazar: Chris Gifford, James Bley, Dayo Ajayi, and Zach Thompson – The University of Kansas. Başlık: Searching and Game Playing: An Artificial Intelligence Approach to Mancala. Alındığı Tarih: 30 Nisan 2020 Alındığı Adres: The University of Kansas
- Yazar: Stewart Culin Başlık: Mancala, The National Game of Africa – University of Waterloo. Alındığı Tarih: 30 Nisan 2020 Alındığı Adres: University of Waterloo| Arşiv Bağlantısı Arşiv Tarihi: 9 Eylül 2019
Sıradaki oyunumuz Körebe‘ye gitmek için tıklayınız.
