Oyunlarda çocuklar her zaman aktif olmak ister. Ama her çocuk oyunda istediği görevi alamayabilir. Oyundaki her görevin farklı sorumluluğu, görevi ve işlevi vardır. Çocuk oyunlarında ebe oyunda sorumluluğu üzerine alan kişidir. Bazen ebe oyunda istenen bir görev üstlenirken bazen de istenmeyen bir görevi üstlenir. Aynı şekilde ebe bazı oyunlarda aktif konumdayken bazı oyunlarda pasif olarak görev yapar.
Kısaca ebe:
- Bazı oyunlarda ana görevi yapan kişidir.
- Bazı oyunlarda ebe oyunu başlatan kişidir.
- Bazı oyunlarda ebe oyunda ceza verir.
- Bazı oyunlarda ebe olmak ceza anlamına gelir.
- Bazı oyunlarda tüm takıma karşı tek başına oynar.
- Bazı oyunlarda istenen kişi diğer bir ifade ile ödüllendirilen kişidir.
Oyunların bazılarında bir ebe bulunurken bazılarında ise iki veya daha fazla ebe olabilir. Her oyunda ebenin görevi farklıdır.
Ülkemizde oynanan bazı oyunlarda ebe yerine farklı isimler kullanılır. Bu isimlerden bazıları:
- Muluk,
- Kaptan,
- Başçı,
- Öğcül,
- Tanacı,
- Yelik
- Öncül,
- Pişikçi,
- Bey,
- Çoban,
- Ana,
- Böke,
- Öncüllü,
- Başbir,
- Elbaş,
- İto,
- Libe.
Genellikle oyuna başlamadan hemen önce ebe seçimi yapılır. Ebe seçimi için farklı yöntemler bulunur.
Oyunda Ebe Nasıl Seçilir?
Ebe seçmek için kullanılabilecek yöntemler:
1-Sayışmacalar
Oyunlarda ebeyi seçmek için en çok kullanılan yöntemlerden biri sayışmacadır. Sayışma için bir tekerleme kullanılması gerekir. Bu tekerleme bir oyuncu tarafından hecelenerek söylenir. Her hecede bir oyuncuyu gösterir ve sırayla ilerler. Sayışmaca ile 2 şekilde ebe seçilebilir. Bunlar:
- Bir kez tekerleme söylenir ve son hece kimde biterse o kişi ebe olur.
- Son hecenin bittiği kişi ebe olmaktan kurtulur. Bu şekilde bütün oyuncular çıkana kadar tekerleme baştan söylenir.
Örnek Sayışmaca Tekerlemeleri
Ülkemizde en çok kullanılan sayışma tekerlemeleri ve ebe seçerken hecelemeleri:
1-Portakalı Soydum Tekerlemesi
- Oooo!.. (Burada oyuncu kendini sayar.)
- Portakalı soydum, (Por-ta-ka-lı soy-dum)
- Başucuma koydum, (Ba-şu-cu-ma koy-dum)
- Ben bir yalan uydurdum, (Ben bir ya-lan uy-dur-dum)
- Duma duma dum, (Du-ma du-ma dum)
- Kırmızı mum, (Kır-mı-zı mum)
- Dolapta pekmez, (Do-lap-ta pek-mez)
- Yala yala bitmez, (Ya-la ya-la bit-mez)
- Ayşecik cik cik cik, (Ay-şe-cik cik cik cik)
- Fatmacık cık cık cık, (Fat-ma-cık cık cık cık)
- Sen bu oyundan çık. (Sen bu o-yun-dan çık)
2-İğne Battı Tekerlemesi
- İğne battı, canımı yaktı, (İğ-ne bat-tı ca-nı-mı yak-tı)
- Tombul kuş, arabaya koş, (Tom-bul kuş, a-ra-ba-ya koş)
- Arabanın tekeri, İstanbul’un şekeri, (A-ra-ba-nın te-ke-ri, İs-tan-bul-un şe-ke-ri)
- Hap hup, altıntop, (Hap hup, al-tın-top,)
- Bundan başka oyun yok. (Bun-dan baş-ka o-yun yok)
3- Piti Piti Tekerlemesi
- Oooo!..
- Piti piti, (Pi-ti pi-ti)
- Karemela sepeti, (Ka-re-me-la se-pe-ti)
- Terazi lastik, (Te-ra-zi las-tik)
- Cimnastik, (Cim-nas-tik)
- Leylek leylek havada, (Ley-lek ley-lek ha-va-da)
- Yumurtası tavada, (Yu-mur-ta-sı ta-va-da)
- Söyle gelsin ot yesin, (Söy-le gel-sin ot ye-sin)
- Ot yemezse et yesin, (Ot ye-mez-se et ye-sin)
- Ebemizi, (E-be-mi-zi)
- Tez seçsin. (Tez seç-sin
4-Eveleme Geveleme Tekerlemesi
- Ooo eveleme geveleme, ( e-ve-le-me ge-ve-le-me) (Ooo hecesi bir kişiye söylenmez.)
- Karakuşu kovalama, (Ka-ra-ku-şu ko-va-la-ma,)
- Karakuş miskin, (Ka-ra-kuş mis-kin,)
- Gagası keskin, (Ga-ga-sı kes-kin,)
- Ne zaman geldin, (Ne za-man gel-din,)
- Yazın geldim, (Ya-zın gel-dim,)
- Yazılsın çizilsin, (Ya-zıl-sın çi-zil-sin,)
- Bir tahtaya dizilsin, (Bir tah-ta-ya di-zil-sin,)
- Al çık bal çık, (Al çık bal çık,)
- Sana dedim sen çık. (Sa-na de-dim sen çık)
5-İğne İplik Tekerlemesi
- Oooo…
- İğne iplik, (İğ-ne ip-lik,)
- Derme diplik, (Der-me dip-lik)
- Çelik çubuk, (Çe-lik çu-buk)
- Sen çık. (Sen çık.)
2-Mum Dikme
Oyunculardan bir tanesi bağırır: “Oynamak isteyen elime mum diksin!”
Diğer oyuncular arkadaşının eline işaret parmağını mum gibi dikerler. Tüm oyuncular parmağını yerleştirince oyuncu bir anda elini sıkıca kapatır. Hangi oyuncunun parmağını yakalarsa o kişi ebe olur.
Eğer birden fazla kişinin parmağını yakalarsa o kişiler arasında yeniden mum dikme yarışması yapılır. Bir parmak kalıncaya kadar yarışmaya devam edilir. Mum dikme yöntemi Körebe, birdirbir, köşe kapmaca, yağ satarım bal satarım, mendil kapmaca gibi oyunlarda kullanılabilir.
3-Sıçrama-Zıplama
Geleneksel oyunlarda sıkça kullanılan diğer bir ebe seçme yöntemi sıçrama-zıplamadır. Önce bir başlangıç ve bitiş noktası belirlenir. Bu noktalar arasında bir yarışma yapılacaktır.
Tüm oyuncular başlangıç noktasından bitiş noktasına kadar tek ayak üstünde ya da kurbağa gibi zıplayarak giderler. En son bitiş noktasına ulaşan oyuncu ebe olur.
Not: Farklı zıplama teknikleriyle ebeyi seçebilirsiniz. Örnek: Kurbağa, geyik sıçrama, tek ayak üstünde, galop, tay sıçrama gibi.
4-Parmak Seçme
Öncelikle oyuncular arasından bir lider seçer.
Diğer oyuncular liderden uzak bir konumda bir arkadaşının elinden parmak seçerler. Her oyuncuyu temsil eden bir parmak olur. Sonra liderin yanına giderek bir parmak seçmesini isterler. Lider hangi parmağı seçerse o parmağın sahibi ebe olur.
5-Top Paslaşması
Özellikle top oyunlarından önce tercih edilen ebe seçme yöntemidir. Çünkü bu yöntem için bir top gerekir. Oyuncular çember şeklinde konumlanırlar. Daha sonra top ile paslaşmaya başlarlar. Topu yere düşüren ilk kişi oyunda ebe olur.
6-Basket Atma
Bu yöntem daha çok basket topu ile oynanan oyunlarda ebe seçmek için kullanılır. Çünkü yöntem için bir basketbol topu gerekir.
Tüm oyuncular sıraya geçerek belirli bir mesafeden basket atmaya çalışır. Topu basket atan ebe olmaktan kurtulur. Basket atamayan bir oyuncu kalana kadar sırayla devam basket atmaya devam edilir. Son kalan oyuncu ebe olur.
7-Değnek Fırlatma
Değnek ile oynanan oyunlardan önce bu yöntem kullanılabilir. (Bakınız: Çelik Çomak)
Bir oyuncu herkesin değneğini eline alır. Her oyuncunun değneği bellidir. Oyuncu boş bir alana doğru arkasını döner. Elindeki tüm değnekleri geriye doğru fırlatır. En geriye düşen değneğin sahibi oyunda ebe olur.
8-Gönüllü Ebelik
Oyuna başlamadan herhangi bir oyuncu gönüllü olarak ebe olabilir. Bu duruma diğer oyuncular itiraz ederse farklı bir yöntemle ebe seçilir. Bazı oyunlarda ebe herkesin istediği bir görevde olabilir. Bu yüzden ebeliği birçok oyuncu isteyebilir.
9-Lider Seçimi
Oyunda bir lider varsa lider direk olarak ebeyi seçebilir. Örnek: Bir sınıfın Beden Eğitimi dersinde öğretmen bir öğrenciyi direk olarak seçebilir. Genellikle geliştirmesini istediği özelliği olan öğrenciyi derse dahil etmek için ebe direk olarak seçilir.
10-Top Sektirme
Top ile oynanan bir oyun oynayacaksanız bu yöntemi kullanabilirsiniz. Bu yöntem için top gerekir.
Tüm oyuncular dizinde ya da kafasında top sektirirler. En az top sektiren oyuncu ebe olur.
11- Kibrit Çekme
Oyuncu sayısı kadar kibrit çöpü hazırlanır. Kibrit çöplerinden bir tanesinin boyu kısaltılır. Bir kişi tüm kibrit çöplerini eline alır ve uçları görünecek şekilde avucuna yerleştirir. Her oyuncu bir kibrit çöpü çeker. Hangi oyuncu kısa kibrit çöpünü çekerse o ebe olur. Eğer kimse çekmez ve kısa kibrit çöpü sona kalırsa kibritleri tutan kişi ebe olur.
